Kovid-19’dan kurtulmaya çalışan gezegen, şimdi
Ukrayna’da küresel ve çok boyutlu bir savaşın içinde.
Ukrayna’nın Donetsk ve Luhansk bölgeleri
bağımsızlıklarını ilan ettiler. Rusya, 21 Şubat 2022 günü, Donetsk Halk
Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti adlarıyla ilan edilen iki bağımsız
bölgeyi tanıdığını açıkladı. Rusya, 2014’ten bu yana bu iki bölgenin
bağımsızlığını desteklemekteydi.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 21 Şubat
2022 günü toplanarak Rusya’nın Donetsk ve Luhansk’ın bağımsızlığını tanımasını
ve bölgeye asker yığmasını uluslararası hukuka aykırı ve savaş riskini artıran unsurlar
olarak açıkladı.
Rusya’nın 24 Şubat 2022 günü Ukrayna’yı bombalaması
öncesinde yapılan yorum şuydu: Ukrayna krizi, 2. Dünya Savaşı sonrasındaki en
büyük ölçekli savaşın gerçekleşme olasılığına işaret ediyor.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra,
Ağustos 1991’de Ukrayna bağımsız bir devlet oldu. Sovyetler Birliği’nden devir
aldığı nükleer silahlarla, dünyanın üçüncü büyük nükleer gücü konumunda başladı
hayatına.
Bölgedeki askeri dengeler, 1994 tarihli Budapeşte
Memorandumu ile kurulmaya çalışılmıştı. Ukrayna, Beyaz Rusya,
Kazakistan ve Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla kurulan ülkeler ellerindeki
nükleer silahlardan güvenlik garantisi şartıyla Budapeşte Memorandumu
çerçevesinde vazgeçtiler ve Nükleer Silahların
Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’nın çerçevesine dahil oldular. Nükleer
Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’nın tarihi 1970. 1995’te süresiz
olarak uzatıldı.
Budapeşte Memorandumu, Rusya’nın Kırım’ı
2014’te ilhak etmesiyle ihlal edildi. Budapeşte Memorandumu’na göre Rusya,
Ukrayna’ya karşı herhangi bir askeri tehdit oluşturmayacaktı.
Ukrayna’nın Rusya ile batı arasında bir sorun
oluşturmasının temelinde, Ukrayna’nın NATO üyeliğinin söz konusu olması
yatıyor. Geçmiş yıllarda, Ukrayna’nın Avrupa Birliği üyeliği de gündeme geldi.
1999’da Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya,
2004’te Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya
NATO üyesi oldular. Bu ülkelerin tamamı komünizmi yaşamış ülkeler. Rusya,
batısında zaten NATO ile sarmalanmış durumda. Ukrayna’nın da olası
NATO üyeliğini Rusya, bir güvenlik tehdidi olarak görüyor.
Putin, Ukrayna’nın Rusya tarafından Bolşevik
İhtilali ile yaratıldığını iddia ediyor. Rusya ve Ukrayna’nın temellerinde 9.
yüzyılda Vikingler tarafından kurulmuş Kiev Knezliği var.
Rusya ve Ukrayna’nın çok ortak noktası var. İkisi
de Ortodoks Hıristiyan ağırlıklı nüfuslara sahip. Dilleri benzeşiyor. Gelenekleri
birbirine çok yakın. Diğer yandan, Rus çarlık döneminden bu yana Ukraynalı’ların
kendi kimliklerini
vurguladıkları ve kendilerini ayrı bir millet olarak gördükleri bir geçmiş
de söz konusu.
Ukrayna’nın doğu kesimi sadece Rusya’nın
hakimiyetini yaşadıysa da, batı kesimi Avusturya-Macaristan, Polonya ve
Litvanya hakimiyetine girmiş. Sovyetler döneminde, her bölgesinde sadece Rus
hakimiyeti söz konusu olmuş.
1991’de, Ukrayna bir referandumla bağımsızlık
elde etti. Putin’e göre, Ukrayna Halkı’na böyle bir tercihin sunulmuş olması
büyük bir hata.
Putin, Rus ekonomisini
verimli hale getiremedi. Kaynak israfının yüksek olduğu bir ekonomi var ortada.
Putin, yıllardır otokratik bir yönetim uyguluyor. Putin’in Rusya’sının ne
olduğunu izliyoruz ama konunun çok çarpıcı başka bir boyutu var.
The New York Times gazetesinden Thomas L. Friedman’ın
21 Şubat 2022 tarihli makalesi, Ukrayna konusunda Putin’i suçlayan dünyaya ABD
cephesinden de bir bakış açısı sunuyor. Yazının başlığı şöyle: “Bu,
Putin’in Savaşı. Ama, Amerika ve NATO Masum İzleyiciler Değil”.
Thomas L. Friedman, Amerika’da kısıtlı sayıda
kişiden oluşan bir kesimin, 1990’larda şu soruyu sorduğunu dile getiriyor:
neden NATO Rusya’nın sınırlarına doğru bu kadar süratle genişletiliyor?
Yıllarca süren Soğuk Savaş döneminden sonra,
bir yandan ABD-Rusya işbirliğinin geliştiği düşünülürken, diğer yandan Rusya
sınırlarını çevreleyen süratli bir NATO genişlemesinin neleri beraberinde
getireceği dile getirilmiş. Kim dile getirenlerden bazısı? Bill Perry ve George
Kennan.
Bill Perry, Clinton döneminin savunma bakanlarından.
2016’da, The Guardian gazetesine bir mülakat
veriyor. Mülakatta, Rusya’nın 1990’larda ABD ile yakın çalışmaya başladığını ve
NATO’yu artık bir düşman değil, dost olarak değerlendirme fikrine ısınmakta
olduğunu dile getiriyor. Ancak, genişleme ile sınırlarını çevrelemeye başlayan NATO
nedeniyle tedirginlik yaşadığını anlatıyor. Mülakatı veren, eski bir ABD
savunma bakanı!
1998’de, Amerikan Senatosu NATO’nun
genişlemesine ilişkin kararı onaylayacağına dair karar alıyor. Thomas L.
Friedman, 1952’de ABD’nin Moskova büyükelçiliğine atanmış ve 2. Dünya Savaşı
sonrasında Sovyetler Birliği’nin genişlemesine engel olacak politikaları savunan
George Kennan ile Amerikan Senatosu kararını konuşmak üzere temas kuruyor. Kennan,
karara ilişkin şu yorumu yapıyor: yeni soğuk savaşın başlangıcı!
Kennan, Rusya’yı çok iyi bilen bir diplomat ve
tarihçi. Thomas L. Friedman’a şunları aktarıyor: Ruslar, zaman içinde düşmanca
tepki verecekler. Bu tepki, politikalarına şekil verecek. Kimse kimseyi tehdit
etmezken atılan bu adım trajik bir hata. ABD’nin kurucularını mezarlarında ters
döndürecek bir karar. Beni özellikle rahatsız eden, Senato’nun Rusya’yı Batı
Avrupa’ya saldırmayı çok isteyen bir ülke olarak görmesidir. Soğuk Savaş
döneminde, Sovyetler’in komünist rejimiyle idi sorunumuz. Şimdi, bu rejimi yok
etmek için tarihin en büyük kansız devrimini gerçekleştiren insanlara sırtımızı
dönüyoruz. Demokrasisi Rusya’nınki kadar olmayan ülkeleri Rusya’dan korumaya
kalkıyoruz. Elbette ki Rusya’dan olumsuz tepki gelecektir ve NATO’yu
genişletmeye çalışanlar, “biz size Rusya’nın ne olduğunu hep anlattık”
diyeceklerdir.
Dış politika vizyon ister. Batının Putin’i
savaşın sorumlusu olarak gördüğü bir dünyada, sorumluluğun 1990’ların
ABD’sinden geldiğini anlatan iki Amerikalı isim. Biri eski ABD savuma bakanı,
diğeri de ABD’nin eski Moskova büyükelçisi. Bugün olanları yıllar önce
anlatmışlar.
Ukrayna’ya bir de bu iki Amerikalı’nın
cephesinden bakalım.
Not: Bu yazı, 24.02.2022 tarihinde yazılmış ve daha sonra PolitikYol sitesinde yayınlanmıştır.
Yorumlar
Yorum Gönder