Politikasızlık Koşullarında Dolarizasyon ve İhracat

Politika, hedeflenen sonucun tanımlanmasını ve sonuca ulaşılması için gerekli uygulamaların planlanmasını ifade eder. İktidar, hedeflediği sonuçları ve yöntemleri tanımladı. Yöntemlerin hedeflenen sonuçla uyumsuzluğu ve kural dışılığı hedeflenen sonuçlara ulaşılmasını imkansız kılıyor. Yöntemlerin bir deneme ve yanılma döngüsüne kilitlenmesi “yönetememe” sorununun işareti.

İhracata dayalı büyüme hedefleniyor. Hedeflenen sonuç için uygulanan yöntemler hangi sonuçları üretiyor? Cevaptan önce, kur korumalı mevduata (KKM) değinmek durumundayız.

Para politikasının piyasa faizlerinden ve enflasyondan kopuşunu önceki yazılarda ele aldık. Para politikasının yokluğu, para politikası dışındaki yöntemlerle hedeflenen sonuçlara ulaşılması çabasına dönüştü.

KKM, önce gerçek kişilere yönelik olarak düzenlendi. Bu hafta, tüzel kişiler de dahil edildi. Gerçek kişiler 3 ay, 6 ay ve 1 yıl vadeli KKM hesabı açabiliyor. Tüzel kişiler ise, 6 ay ve 1 yıl için.

Gerçek kişilerin yabancı para (YP) hesaplardan değil, Türk Lirası (TL) hesaplardan KKM’ye geçiş yaptıkları gözlemleniyor. Dolarizasyon sorunu KKM hesabı uygulamasıyla son bulabilecek gibi gözükmüyor. Enflasyonu dikkate almadan düşürülen faizin yarattığı kur artışına karşı tasarruf sahibi korunmaya çalışılıyor. Uygulamanın, tüzel kişilere de yönelik hale getirilmesinin temelinde gerçek kişiler tarafında hedeflenen sonucun elde edilememesi yatıyor. Uygulamanın gerçek kişilerde neden başarılı olamadığını bir başka yazıda irdelemiştik.

KKM’de tüzel kişilerin 6 ay ya da 1 yıl vadeli olarak para tutması mümkün mü? Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) aylık bankacılık sektörü verilerinden faydalanalım. Açıklanan son aylık veri Kasım 2021’e ait.

Aşağıdaki tabloda, “ticari ve diğer kuruluşlar” kategorisinde yer alan TL ve YP mevduat hesaplarının vade yapısı görülüyor.

Ticari kuruluşlar, 3 aya kadar vadelerde hem TL, hem de YP cinsinden mevduat tutuyorken, 3 ayın ötesine ilgi göstermiyorlar. TL mevduatta 3 ayın ötesindeki mevduatın toplam TL mevduat içindeki payı sadece %9. YP cinsinden mevduatta ise 3 ayın ötesindeki mevduatın toplam YP mevduat içindeki payı sadece %4.

Bu yazının yazıldığı saatlerde tüzel kişiler için 3 ay vadeli KKM hesabı olanağının da önünün açılacağı söylentileri dolaşmakta idi. Bu durumda, aşağıdaki tablonun anlattıkları doğrultusunda tüzel kişilerin belli ölçüde KKM hesabına ilgi göstermesi beklenebilir.

Vade İtibarıyla Ticari ve Diğer Kuruluşlar Mevduatı
TL	Vadesiz	1 Aya Kadar	1-3 ay arası	3-6 ay arası	6-12 ay arası	1 yıl üzeri	Toplam
Tutar	173,281	207,260	243,276	18,200	16,230	19,399	677,647
Pay (%)	26	31	36	3	2	3	100
Döviz Tevdiat Hesapları (DTH)	Vadesiz	1 Aya Kadar	1-3 ay arası	3-6 ay arası	6-12 ay arası	1 yıl üzeri	Toplam
Tutar	453,201	220,532	381,626	18,910	10,164	11,548	1,095,982
Pay (%)	41	20	35	2	1	1	100
Kaynak: BDDK

KKM hesapları ile hedeflenen:

1.     Döviz talebini engelleyerek kurda oynaklığı gidermek.

2.     Döviz tevdiat hesaplarından (DTH) TL’ye geçiş sağlamak.

Gerçek kişilerle ilgili gelişmeye yukarıda değinildi. Tüzel kişiler için 3 aylık vadenin önü açılırsa, tüzel kişilerin KKM hesaplarında da dövizden kayma yaşanacağını beklemek mümkün gözükmüyor. Firmalar, ithalat yapmak zorunda. Yani, dolarizasyon sorunu çözülemiyor. Baskı yöntemleri de kısa vadede sorunu çözüyor gibi algılatılır ama mutlaka piyasa kuralları işler. Nasıl ki TCMB’nin düşürdüğü faizle piyasa faizleri sert yükseldiyse.

Sorular:

1.     Tüzel kişilere KKM hesabı açma hakkı tanınırken BDDK kaynaklı yukarıdaki verilere bakılmadı mı? 3 ay vadeli KKM olanağı gelirse, neden ilk tebliğde yer almadı? Resmi Gazete’de çıkacak bir tebliğ öncesinde tüm konular etraflıca ele alınmıyor mu?

2.     KKM hesaplarına tahakkuk ettirilmesi muhtemel kur farkı kazançlarının bankalara nakdi olarak değil, kamu tahvilleriyle ödenmesi yönündeki karar elbette kamu maliyesinde oluşabilecek nakit açığının boyutu düşünülünce oluştu. Ancak, hemen geri çekildi. Aksi takdirde kamu kesimi, kendi üzerindeki nakdi ödeme yükünü bankalara yığmış olacaktı. Kısa aralıklarla yapılan böylesine ani ve köklü karar değişiklikleri kararların detaylı analizlerden sonra alınmadığının göstergesi değil mi?

3.     KKM uygulamasının para politikasının bir alternatifi olarak kullanılmasıyla dolarizasyon sorununun çözülmesini beklemek ne kadar gerçekçi?

Firmaların YP mevduatta tuttukları paralar getiri elde etme amacı taşımıyor. Ağırlıklı olarak, üretmek ve ihracat yapmak için gerekli ithalat ödemeleri için tutuluyor. Türkiye, hammadde ve ara malı temininde dışa bağımlı. Yani, ithalat yapması gerekiyor. Tüzel kişilerin YP mevduatlarını TL’ye çevirerek ticaret yapma amacı dışında 6 ay ya da 1 yıl için mevduata bağlaması mümkün değil. Firmalar için KKM hesaplarında vergi avantajı olmasına rağmen. Öngörü yapabilmenin bugüne göre çok daha mümkün olduğu koşullarda dahi firmaların en az 6 ay için paralarını mevduata bağladıkları pek görülmüş bir durum değildi.

Amerikan Doları (USD)/TL kurunu belli bir düzeyde tutmak için TCMB müdahale ediyor ve rezerv kaybına uğruyor. Doğru para politikası yerine rezerv kullanılarak USD/TL kurunun belli bir düzeyde tutulmaya çalışılması piyasada tedirginlik yaratıyor. Firmalar, ticari ihtiyaçları dışında YP’den TL’ye geçiş yapmaya meyilli değiller. İhracat bedellerinin %25’inin doğrudan TCMB’ye satılması zorunluluğundan da rahatsızlar.

Firmalar ve ihracatçılar, kullandıkları kredilerle ticaret için ihtiyaç duydukları dövizi almakta zorlanıyorlar. Ticari faaliyetlerindeki kararlarını serbestçe alamıyorlar. Üzerlerinde, ticaretin ve serbest piyasanın mantığı dışında oluşturulmuş baskılar var.

İhracatçı, eski yıllarda da ihracat bedellerini TL’ye çevirmek zorundaydı. Hatta, bedellerin %100’ünü. İhracat bedelleri TL’ye çevrildikten, mevzuatın zorunlu kıldığı işlem yapıldıktan sonra ithalat için gereken TL miktarı yeniden YP’ye çevrilirdi. Döviz satış ve alış kuru için muhatap banka idi. Şimdi, döviz satışta muhatap TCMB, alışta ise ilgili banka. Banka, firmalara döviz satarken TCMB’nin dövizi satın almak için firmalara zorunlu tuttuğu kuru kullanmak zorunda değil. Her bankanın her türdeki işlem için kendi kar ve zarar hesabı var. Bankaların bu hesaplarına müdahale etmemek gerekir. Ancak, iki farklı kur ile döviz satış ve alış işlemi yapmanın ihracatçı için kur zararına katlanma olasılığı var.

İhracatçı, uygun maliyetli reeskont kredilerini son haftalarda kullanamıyor. Çok az sayıdaki ihracatçı firma çok kısıtlı miktarlarda reeskont kredisi alabilir durumda.

Sorular:

1.     Kuru belli bir düzeyde tutmak için doğru para politikası uygulamak yerine TCMB rezervlerini kullanmanın bedeli neden ihracatçıya ödetiliyor?

2.     Hedeflenen, ihracatla büyümek değil miydi? O halde, neden reeskont kredilerinde kullanım kısıtlamaları söz konusu?

Dış ticaret hadleri adı verilen kavram, ithalat ve ihracat arasında değer karşılaştırması yapmaktadır. Basitçe ifade edilecek olursa, dış ticaret haddinin %100’ün altında olması, ithalat fiyatlarının ihracat fiyatlarına göre daha hızlı arttığını ifade eder. Durum, o ülkenin ithalat yapabilme ya da satın alma gücünün düştüğüne işaret eder. Aynı miktarda mal ve hizmet ihracatı yapabilmek için daha fazla mal ve hizmet ithalatı yapılması gerektiğini anlatır.

Aşağıdaki grafikte yer alan gri renkli çubuklara bakınız. 2010’dan bu yana gri çubukların ne zaman %100 çizgisini geçtiğini ve ne zaman altında kaldığına bakınız.

Kaynak: Turkey Data Monitor

Grafik şunu anlatıyor: Türkiye, katma değerli üretim yapmanın yollarını aramadığı ve yapısal sorunlarını çözmekle uğraşmadığı için yaptığı ihracat ile kalkınma sağlayacak kaynakları yaratamamaktadır. Durum, potansiyel büyümeye olumsuz etki yapmaktadır. Yanlış para politikası ile yükselen enflasyon da bu sonuçta önemli rol oynadığı gibi, enflasyonun yarattığı gelir adaletsizliği de potansiyel büyümeye darbe vuran diğer önemli bir etken olmaktadır.