Güvensizlik Sorununun Gölgesinde Enflasyonist Beklentiler

Gerçekleşen enflasyonun önemli belirleyici unsurlarından biri beklenen enflasyondur. Firmaların ve hane halklarının üretim ve tüketim ile ilgili kararlarında ve dolayısıyla mal ve hizmet piyasalarının denge fiyat oluşumlarında enflasyonist beklentilerin rolü büyüktür. Para politikası kararlarında, hangi araçların hangi boyutta kullanacağı konusunda belirleyicidir.

Enflasyonist beklentilerin de çok sayıda belirleyicisi bulunmaktadır. Cari enflasyon oranı, geçmiş dönemlerdeki enflasyonist trendler, ekonominin genel durumu, ücretlerin artış oranı, para politikasının ilkeleri gibi unsurlar enflasyonist beklentilerin oluşumunda etkilidir.

Türkiye için, enflasyonist beklentilerin oluşumunda bozulma etkisi yaratan önemli bir unsur bulunuyor: açıklanan enflasyon verilerine güvensizlik. Bu yazı, verilere ilişkin güvensizliği cari enflasyon oranı, geçmiş dönemlerdeki enflasyonist trendler ve para politikasının ilkeleri çerçevesinde değerlendirmektedir.

İktisat teorisi, açıklanan verilerin doğru olduğu varsayımına dayanır. Türkiye’de verileri TÜİK açıklıyor. TÜİK’in verilerinin ne ölçüde doğru olduğunu test edecek bir çalışmaya sahip değilim. Dolayısıyla, verilerin doğruluğu hakkında yorum yapma şansına da sahip değilim. Ancak, bazı alternatif enflasyon hesaplamalarının yapılmakta olduğunu gözlemlemekteyim. Bu çalışmaların veri toplama metotları hakkında detaylı bilgilere sahip olmadığım için, bu çalışmaları da değerlendirebilecek noktada değilim. Türkiye’nin resmi istatistik kurumunun verilerini baz almak zorundayım. Ancak, verilere güvensizlik unsurunun da dahil olduğu enflasyonist beklentilerin oluşumunu bir olgu olarak ele alıp değerlendirmek durumundayız.

Türkiye’de, firmaların ve hane halklarının çok önemli bir bölümü açıklanan enflasyon verilerine güven duymuyor.

Üretim maliyetleri, ücretler, mal ve hizmetlerin satış fiyatları, tüketicilerin talebi enflasyonist beklentiler çerçevesinde şekilleniyor. Örneğin hane halkları, Türk toplumunun geleneksel tüketim alışkanlıkları çerçevesinde gerçekleştirdikleri satın almalarında maruz kaldıklarını düşündükleri enflasyon ile açıklanan enflasyon arasında önemli bir fark olduğunu dile getirmekteler. Hane halklarının bu görüşü, kendilerinin enflasyonist beklentileri doğrultusunda oluşan tüketim kararlarını etkiliyor. Firmaların yıllık bütçe varsayımları beklenen enflasyona göre şekilleniyor ve yıl içindeki gerçekleşmeleri oluşturan kararlar ve ara dönem tahminleri yine oluşan yeni beklentiler doğrultusunda oluşuyor.

Türkiye için açıklanan son enflasyon verisi 2020 yılının sonuna ait. Tüketici enflasyonu %14.6, üretici enflasyonu ise %25.15 düzeyine ulaştı. Buna karşın, TCMB’nin yeni başkanı ile beraber para politikasını ekonominin kurallarının gerekliliği olan bir noktaya getirme çabası ile enflasyon oranı ile ilgili gelişmeleri dikkate alan yaklaşımları yukarıda değinilen “para politikasının ilkeleri” kapsamında değerlendirilmeli.

Üretim ve tüketim kararlarında, TÜFE’nin %14.6, ÜFE’nin %25.15 olmadığını düşünen hane halkları ve firmaların maruz kaldıklarını düşündükleri enflasyon oranına göre beklenti oluşturmaları para politikasının etkinliğini önemli ölçüde azaltacaktır. TCMB, %14.6 ve %25.15’e göre para politikası kararları almaya çalışırken, hane halkları ve firmaların bambaşka verilere dayanarak üretim ve tüketime yönelik karar almaları parasal aktarım mekanizmalarını etkinsizleştirecektir. Türkiye, bu olgu ile karşı karşıya bulunmaktadır.

TCMB, yeni başkanı ile beraber para politikasının ekonominin kurallarına göre yönetileceği yönünde mesajlar verdi. Para politikasının ilkeleri yeni başkan tarafından son yıllarda görülmemiş ölçüde kamuoyuna aktarıldı. Söz konusu uygulamalar takdire şayan olmayıp her merkez bankasının parasal istikrar konusunda sonuç alabilmesine neden olabilecek doğal uygulamalardır. Ancak, TCMB’nin araç bağımsızlığını elinden alan geçmiş uygulamalar nedeniyle bundan sonraki uygulamaların neler olacağı halen sorgulanmakta. Bu nedenle var olan bir güvensizlik ortamı yine hane halkları ve firmaların karar almalarında belirsizlik yaratan unsurlar.

Enflasyonist beklentileri ya anketlerden ya da enflasyona endeksli finansal ürünlerle enflasyona endeksli olmayan finansal ürünler arasındaki fiyatlama farklarından anlamaya çalışabilirsiniz. Ancak, anketlerde ortaya konan beklentilerin ne kadar güvenilir olduğuna dair de şüpheler söz konusu. Enflasyona endeksli olan ve olmayan finansal ürünlerin fiyat farklarını analiz edebileceğimiz derinlikte bir piyasa olmadığı için, enflasyonist beklentilerin hangi noktada olduğuna dair elle tutulur bir veriye bu noktadan da ulaşamıyoruz.

2020 yılının sonunda yurt içi yerleşiklerin yabancı para cinsinden mevduat toplamı $235.7 milyar seviyesine ulaştı. Ülke tarihinde rekor düzeye ulaşmış bir veri bu. Bir ülkenin vatandaşları yerel para birimi yerine bir başka ülkenin para birimi ya da ülkelerin para birimleri cinsinden tasarruf yapma eğilimindeyseler, tasarruflarını yabancı merkez bankalarının politikalarına maruz bırakmışlar demektir. Dolayısıyla, o ülkenin merkez bankasının para politikalarının etkinliği tasarrufların para birimi kompozisyonu tarafından da belirlenir.

Güvensizlik sorunu, pek çok cephede etkisini gösteriyor ve para politikası etkinliğini azaltıyor. TCMB, ekonominin kurallarına bağlı kalmaya başladığına dair sinyaller veriyor. Enflasyonu kontrol altında tutacak politikaları uygulayacağını da piyasa ile iletişimini güçlendirerek açıklıyor. Ancak, kamuoyunun kafasında bazı sorular var: TCMB, hangi enflasyon oranını kontrol edecek? Ayrıca, geçmişten gelen merkez bankasının bağımsızlığının yok olması sorunu yeniden ortaya çıkar mı?

Sonuç: TCMB doğru olanı yapmaya çalışsa da dolarizasyona engel olamıyor. Bu işin çözümü sadece para politikasında değil. Çok daha geniş bir perspektifle ele alınması gereken çok başka konu başlıkları da var. Son yılların hatalı ekonomi politikaları uygulamaları, bugüne mirası “güvensizlik” olarak bıraktı. Çözüm, sadece ekonomi politikalarında aranamayacak noktada artık.