2020 Günlükleri

Hayat zordur ama bazen çok daha zordur. Bu cümleyi defalarca kurdurdu bana 2020. Sürekli yanımda taşıyıp aklıma gelenleri not ettiğim cep defterimde “ilk kez” nitelemesiyle yazdığım cümle sayısı herhalde hiç bu yıldaki kadar çok olmamıştı.

Kişisel yaşamımda hangi tarihsel olaylara tanıklık ettiğimi defalarca sorma gereği hissettim 2020’de. Tarihe tanıklık ediyorduk çünkü. Hem okuyorduk, hem yaşıyorduk. Tarihe mal olan olayları izlemekle yaşamak başka şeyler. Yaşananların size dokunan, sizi etkileyen yanlarını ne kadar hissettiğiniz o yaşananlarla ilgili tecrübelerinizin derinliğini belirler. Bu defa, tüm insanlık hem izledi, hem yaşadı. Yerkürede bugün yaşayan tüm nesillerin çok büyük bir bölümü hep beraber aynı şeyi böylesine eş anlı tecrübe etmemişlerdi.

Kendimle sohbetler ettim uzun uzun. Endişelendim, sıkıldım, ölümlere üzüldüm. İtalya’nın balkonlarında söylenen şarkıları dinlemek hüzünlüydü. Çaresizliğe ve ölüme haykırıştı çünkü her çıkan ses. Ama, hayatın tam anlamıyla gerçeğiydi. Tanıklık ettik. Hissedebildiğimiz kadar hissettik. Sonra, çember daralıp yakınımıza gelince tehlike, algılarımız değişmeye başladı.

Berlin Duvarı var iken gördüğüm Doğu Almanya, Brandenburg, 1970’lerin Yugoslavya’sı, Bulgaristan’ı, Macaristan’ı bugün pek çok genç için anlam ifade etmiyor. O anlarda neye hissederek tanıklık ettiğimin farkında değildim ama o gün yaşadıklarım çok değerli geliyor bana bugün. Güzel, çirkin, iyi, kötü gibi kıyaslamalar değil yapmak istediğim. Dünyada neyse gerçek, onu hissetmiş olmanın getirdiği tecrübenin tadı kastettiğim.

Artan dijitalleşmeyle insan olma yönümüzden uzaklaştık. Duyularımızın hissettirdikleri azaldı. Bir anda fazla geldi günlük yaşamımızdaki teknolojinin böylesine süratle artan yoğunluğu. Mecburuz bu illetle yaşamaya. Bazıları memnun ama ben değilim. Kaçış da yok bu işten.

Basiti keşfetti insanlar. “Yokmuş meğer şuna buna ihtiyacım” diyen bir sürü insanla sohbet ettim. İçimden, “yeni mi anladın” diye sorup kimsenin yüzüne vurmadım anlattıklarını.

Siyaset, yine berbat yüzünü göstermekten geri durmadı ölümlere rağmen. Siyasetçiler ölümden hiç etkilenmezmiş. Bu tespite dair bir makale okumuştum yıllar önce. Psikolojik analizler içeriyordu. Bu yıl ikna oldum ki etkilenmiyorlar. Dünyanın her yerinde seviyesi iyice düşmüş siyaset, insanları birbirine düşürmekte büyük mesafeler kat etti. Bir maske ya da aşı siyasi sembollere dönüşebildi mesela. İnsan sağlığını ilgilendiren konularda dahi kutuplaşabildi siyasetçinin peşinden sürüklediği insanlar. Vatan hainliği, alçaklık, sefillik, kendi kazdığı çukurda boğulmak gibi üstün nitelikli kavramlar günlük dilin içinde olağanlaştı.

Türkiye yoruyor. Uzun zamandır yoruyor. Aynı yıl içinde birbiriyle yüz seksen derece tezatlık içeren ekonomi politikalarının verdiği ağır hasarla çok yorgun giriyor 2021’e ülke. Yıllardır uygulanan hatalı politikaların olumsuz sonuçlarının finansal ve siyasal zorlukları ile karşı karşıya kalınınca söylem değişiklikleri başladı. Bilimin en temel kurallarından kopmanın sonuçlarıdır bunlar. Hangi alan olduğu da fark etmiyor. Her alanda koptu ülke bilimin işaret ettiği kurallardan.

Görevde iken alınan kararlarda hiçbir şerhi olmayan insanların görevden uzaklaştırılınca, geçmişte çalıştıkları kurumlarına karşı muhalif tutum sergilemeleri de ilkeli duruşu olan insanların anlayabileceği yaklaşımlar değil. Ancak, böylesi karakter özelliklerinin söylemleri de sıradanlaştı. Ahlaki zafiyetin boyut atlamasına tanıklık ediyoruz son yıllarda ama 2020 bu konuda da çok renkli görüntüler sundu.

Yıllardır Türk televizyonlarını izlemiyorum. Yıllardır Türk gazetelerini okumuyorum. Benzer ilkelere sahip olduğum ve saygı duyduğum ve görüşlerini paylaşmasam da saygı duyduğum için sevdiğim kişilerin yazılarını okuyorum. Bir elin parmaklarını da geçmiyor bu insanlar. Ağırlıklı olarak, yabancı basını takip etmekteyim. Onların içinde de en kaliteli olduğunu düşündüklerimi seçerek takip ediyorum. Türkiye için ise bilginin doğrudan kaynağından besleniyorum. Böylesine ağır bir kriz ortamında bu cephedeki çöküşün saklanabilir tarafının kalmadığına da tanıklık ettik 2020’de.

Türkiye’de eğitimin bilinçli ve geniş perspektifli insan üretme özelliği çok zayıftı ama son yıllarda neredeyse yok olma noktasına geldi. Türkiye’de “üniversite” yok. Adı üniversite olan ama daha çok birer kurs görüntüsünde olan bu yerlerde bireysel çabası ile bir şeyler yapmaya çalışan az sayıda doğru insan var. Kurumsal alt yapı çökünce, bilimsel düşünen insanlar yetiştirmek bir geleneğe dönüşemiyor. Geleceğe son derece donanımsız olarak yol alıyor ülke. Bu arada, akademik unvanlar da birer kurs sertifikası olma özelliğiyle dağıtılıyor etrafta. Dünyada bazı hatırı sayılır üniversitelerin ortamlarını görmüş olmakla, yüzümü ekşitmeden bakamıyorum o dünyaya. Haksızlık da etmeyelim. Ülkenin tüm kurumlarında çöküş var. Ama, eğitimin yeri bir başka ve çok önemli olduğu için özellikle üzerinde duruyorum.

Küresel sorunların çözümüne dair toplumsal destek bulabilmek dünya genelinde zorlaştı. Şeffaflıktan uzak Çin mi, Amazon ormanlarını imara açmayı planlayıp küresel iklim değişikliği olgusunu umursamayan Bolsonaro mu seçmenlerine küresel sorunları anlatarak doğru yönlendirme yapacaklar? Hele ki onlarca yıl boyunca ağır borçluluk sorunlarıyla boğuşacak bu dünyada. Salgının ilk günlerinde virüsün varlığını dahi kabul etmeyen Johnson ve Trump, yönetmekte oldukları ülkelerin insanlarının bir bölümünün gereksiz yere ölümüne neden oldular.

Dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi, Türkiye’de de çevresel sorunlar, devletin bundan sonra oynayacağı ve oynaması gereken roller, sosyal devlet, eşitsizlik gibi konu başlıkları gereken ilgiyi göremiyor. Bunda, liderlerin popülist politikalarının rolü son derece kritik bir rol oynuyor. Toplumların bu konularda farkındalık düzeyi düşük. İnsan zekasına hiçbir entelektüel katkı sunmayan içi boş gündemler popüler kültürün hastalıklı yanları olarak toplumları derin bir uykuya yönlendiriyor. Eğer ki bilmediğim ya da hakkında bir yazı okumadığım gayriahlaki bir yanı yoksa, dünyanın toplumuna faydalı tek kalan lideri olarak Angela Merkel’i görüyorum.

Kendimle sohbetlerimde edebiyatın ayrı bir yeri oldu 2020’de. Zaman zaman gerçekleştirdiğim yapılandırılmış okumaları bir başka boyuta taşıdım. Mecburen evde geçen zamanlarda edebiyata olan ilgimi tatmin etme fırsatı buldum. Çok sayıda ekonomi dışı yazılar yazdım hayata dair.

Dostoyevski üzerine okuduğum bazı edebiyat eleştirileri sonucunda Karamazov Kardeşler’i yeniden okumam gerektiği kanısına vardım. Okuduğum yazılarda anlatılan perspektiften hiç bakmamıştım Dostoyevski’nin roman karakterlerine. Kazancakis ayrı bir meşgul etti beni. Yeniden Çarmıha Gerilen İsa ile bir Ege köyünün hikayesini suyun öte yanından esintiler altında okudum. Almanya’nın iki dünya savaşı arasındaki tarihine biraz derin bir yolculuk yapınca, 2020’nin tarihi boyutunu daha iyi anladım. Bir başka kitapta, Karlsbad’tan İstanbul’a dönen Atatürk’ün İspanyol gribine yakalanıp bir hafta Viyana’da yatmak zorunda kaldığını öğrendim. Başka bir yılda okusaydım bunu, eminim ki hiç umursamadan geçerdim bu bilgiyi. Bilim felsefesi üzerine makaleler okudum. Tüm bu okuduklarımdan yeni yazılar çıkarmaya karar verdim.

Zaman, izafi bir kavram. Aslında, değişen çok da bir şey yok. Bir şeyler akıp giderken, insanoğlu doğanın kurallarını keşfedip bulmuş takvimi. 2021’de de ne gelirse onu yaşayacağız. Önce sağlık! Aşılar ile umut yeşerdi içimizde. Fakat, çok ağır ve çözümü onlarca yıl alacak yükler yükledi 2020 üzerimize. Ve maalesef bunların bazılarını aşamayacağız ve bedellerini ödeyeceğiz.

Dünyanın iyi insanlara hiçbir zaman olmadığı kadar çok ihtiyacı var.